26.06.2011, 20:58
Oprócz urlopu wypoczynkowego pracownik może skorzystać z urlopu bezpłatnego. Można wyróżnić dwa "rodzaje" urlopu bezpłatnego:
Określony w art. 174 § 1 kodeksu pracy zgodnie, z którym pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego na dowolny cel, wynikający, z art. 1741 § 1 kodeksu pracy, kiedy za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie, pracodawca udziela pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami.
Udzielenie urlopu bezpłatnego zależy od porozumienia (zgody) pomiędzy pracownikiem, a pracodawcą. Jeśli z inicjatywą udzielenia urlopu bezpłatnego wystąpi pracownik, o jego udzieleniu zdecyduje pracodawca. Może on odmówić prośbie pracownika. Najczęściej odmowa udzielenia urlopu bezpłatnego ma formę pisemną, np. adnotacji na podaniu pracownika o treści "nie wyrażam zgody" albo jest odrębnym pismem.
W sytuacji, gdy pracownik - posiadający prawo do urlopu wypoczynkowego - wystąpi o urlop bezpłatny, w interesie pracodawcy będzie odmowa udzielenia zgody lub uzależnienie zgody od wcześniejszego wykorzystania urlopu wypoczynkowego. Skorzystanie bowiem przez pracownika z urlopu bezpłatnego może spowodować, iż nie wykorzysta on należnego mu urlopu wypoczynkowego w zakreślonym przez przepisy kodeksu pracy terminie, tj. do końca danego roku albo do końca marca następnego roku. Ponadto gdyby umowa o pracę uległa rozwiązaniu, pracodawca będzie miał obowiązek wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.
W niektórych przypadkach pracodawca nie może jednak odmówić pracownikowi udzielenia urlopu bezpłatnego:
gdy pracownik młodociany uczęszczający do szkoły zwróci się o udzielenie mu urlopu bezpłatnego w okresie ferii szkolnych (art. 205 § 4 kodeksu pracy), gdy pracownik wystąpi o urlop wychowawczy, a spełnia ku temu warunki określone odpowiednimi przepisami (art. 186 kodeksu pracy), w przypadkach określonych rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych (Dz.U. Nr 71, poz. 336). Pracodawca ma obowiązek udzielenia urlopu bezpłatnego pracownikowi wybranemu do pełnienia funkcji związkowej, gdy organizacja związkowa wystąpi do niego z takim wnioskiem, na podstawie przepisów ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (t.jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 221, poz. 2199) – na okres sprawowania mandatu posła lub senatora, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 1991 r. w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów naukowych (Dz.U. Nr 58, poz. 24) o okresie odbywania dziennych studiów doktoranckich, na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o służbie zagranicznej (Dz.U. Nr 128, poz. 1403).
Ponadto na mocy przepisów ustawy o samorządzie gminnym (art. 24b), samorządzie powiatowym (art. 24), samorządzie województwa (art. 26) osoba wybrana na radnego a zatrudniona na podstawie stosunku pracy w urzędzie gminy, w której zyskała mandat, lub pełniąca funkcję kierownika w jednostce organizacyjnej tej gminy ma obowiązek złożyć wniosek o urlop bezpłatny w ciągu 7 dni od dnia ogłoszenia wyborów. (tak Prawo pracy, Komentarz -aut. Maria Teresa Romer, Warszawa 2005 r. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis - wydanie II).
Udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego z inicjatywy zakładu pracy i bez pisemnego wniosku pracownika o udzielenie takiego urlopu - jest w świetle prawa bezskuteczne (tak wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 15 października 1996 r. III AUa 34/96, OSA z 1997 r. nr 10, poz 35). Tak, więc pracodawca nie może samowolnie skierować pracownika na urlop bezpłatny. W przypadku gdyby pracodawca zmusił pracownika do skorzystania z takiego urlopu, pracownikowi przysługuje wynagrodzenie przestojowe.
Zaznaczyć należy, iż przepisy nie przewidują terminu wykorzystania urlopu bezpłatnego, ani długości jego trwania. Kwestie te nie zależą od stażu pracy, zaś są one zależne jedynie od zamiaru pracownika, a po drugie od zgody wyrażonej przez pracodawcę.
Udzielając urlopu bezpłatnego pracodawca może zastrzec możliwość odwołania pracownika z tego urlopu. Aby odwołanie było skuteczne muszą wystąpić następujące przesłanki:
urlop bezpłatny musi zostać udzielony na okres przekraczający 3 miesiące, zaś odwołanie może nastąpić przed upływem 3 miesiąca urlopu, w decyzji o udzieleniu urlopu pracodawca musi zawrzeć klauzulę o możliwości odwołania z urlopu, (jeśli pracownik odmawia zgody na umieszczenie w/w klauzuli pracodawca może odmówić udzielenia urlopu), muszą wystąpić ważne przyczyny uzasadniające odwołanie pracownika z urlopu.
Brak klauzuli o możliwości odwołania z urlopu powoduje, że pracodawca może odwołać pracownika z urlopu bezpłatnego tylko za jego zgodą.
Pracownikowi przebywającemu na urlopie bezpłatnym nie można wypowiedzieć umowy o pracę (art. 41 kodeksu pracy). Zasady tej nie stosuje się jednak w razie ogłoszenia lub likwidacji pracodawcy, o ile urlop bezpłatny trwa co najmniej 3 miesiące. Odnosi się to zarówno do zwolnień grupowych, jak i indywidualnych, przeprowadzanych na podstawie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844).
Umowa z pracownikiem przebywającym na urlopie bezpłatnym może zostać jednak rozwiązana za porozumieniem stron lub w trybie dyscyplinarnym. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1983 r. (I PRN 108/83) zakład pracy może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika także w czasie jego urlopu albo innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy.
W trakcie urlopu bezpłatnego nie można na podstawie art. 42 kodeksu pracy wypowiedzieć pracownikowi warunków pracy i płacy. Takie wypowiedzenie jest natomiast możliwe w oparciu o art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Warto zauważyć, iż okres urlopu bezpłatnego nie jest zaliczany do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze np. okresu, od którego zależy prawo do urlopu wypoczynkowego, nagrody jubileuszowej, odprawy emerytalnej. Na podstawie art. 1552 § 1 kodeksu pracy w zw. z art. 1551 § 1 pkt 2 urlop pracownika, który przebywał na urlopie bezpłatnym ulega proporcjonalnemu obniżeniu do czasu (miesięcy) urlopu bezpłatnego. Jeśli urlop bezpłatny trwa krócej niż 30 dni nie powoduje obniżenia wymiaru urlopu wypoczynkowego. Należy jednak zaznaczyć, że okresy urlopu bezpłatnego krótsze niż 30 dni (miesiąc) ulegają sumowaniu. Urlop wypoczynkowy ulega proporcjonalnemu obniżeniu dopiero po powrocie pracownika z urlopu bezpłatnego - a więc przed rozpoczęciem urlopu bezpłatnego pracownik może wykorzystać cały przysługujący mu urlop wypoczynkowy. Jeśli pracownik przebywał na urlopie bezpłatnym w dniu 1 stycznia, który trwał, co najmniej jeden miesiąc, i w trakcie tego urlopu dochodzi do rozwiązania umowy o pracę, pracownikowi nie przysługuje urlop wypoczynkowy, za ten rok kalendarzowy, w którym pracownik był na urlopie bezpłatnym. Nie ma zatem prawa także do ekwiwalentu (tak uchwała Sądu Najwyższego z 25 września 1980 r., PZP 2/80, OSNC z 1981 r. Nr 4, poz. 46).
W przypadku, gdy urlop bezpłatny jest udzielony pracownikowi w celu podjęcia zatrudnienia u innego pracodawcy, a między pracodawcami istnieje stosowne porozumienie w tej sprawie, okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Autor: Tomasz Zwolak | redaktor PrawoPracy.org
Określony w art. 174 § 1 kodeksu pracy zgodnie, z którym pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego na dowolny cel, wynikający, z art. 1741 § 1 kodeksu pracy, kiedy za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie, pracodawca udziela pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami.
Udzielenie urlopu bezpłatnego zależy od porozumienia (zgody) pomiędzy pracownikiem, a pracodawcą. Jeśli z inicjatywą udzielenia urlopu bezpłatnego wystąpi pracownik, o jego udzieleniu zdecyduje pracodawca. Może on odmówić prośbie pracownika. Najczęściej odmowa udzielenia urlopu bezpłatnego ma formę pisemną, np. adnotacji na podaniu pracownika o treści "nie wyrażam zgody" albo jest odrębnym pismem.
W sytuacji, gdy pracownik - posiadający prawo do urlopu wypoczynkowego - wystąpi o urlop bezpłatny, w interesie pracodawcy będzie odmowa udzielenia zgody lub uzależnienie zgody od wcześniejszego wykorzystania urlopu wypoczynkowego. Skorzystanie bowiem przez pracownika z urlopu bezpłatnego może spowodować, iż nie wykorzysta on należnego mu urlopu wypoczynkowego w zakreślonym przez przepisy kodeksu pracy terminie, tj. do końca danego roku albo do końca marca następnego roku. Ponadto gdyby umowa o pracę uległa rozwiązaniu, pracodawca będzie miał obowiązek wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.
W niektórych przypadkach pracodawca nie może jednak odmówić pracownikowi udzielenia urlopu bezpłatnego:
gdy pracownik młodociany uczęszczający do szkoły zwróci się o udzielenie mu urlopu bezpłatnego w okresie ferii szkolnych (art. 205 § 4 kodeksu pracy), gdy pracownik wystąpi o urlop wychowawczy, a spełnia ku temu warunki określone odpowiednimi przepisami (art. 186 kodeksu pracy), w przypadkach określonych rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych (Dz.U. Nr 71, poz. 336). Pracodawca ma obowiązek udzielenia urlopu bezpłatnego pracownikowi wybranemu do pełnienia funkcji związkowej, gdy organizacja związkowa wystąpi do niego z takim wnioskiem, na podstawie przepisów ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (t.jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 221, poz. 2199) – na okres sprawowania mandatu posła lub senatora, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 1991 r. w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów naukowych (Dz.U. Nr 58, poz. 24) o okresie odbywania dziennych studiów doktoranckich, na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o służbie zagranicznej (Dz.U. Nr 128, poz. 1403).
Ponadto na mocy przepisów ustawy o samorządzie gminnym (art. 24b), samorządzie powiatowym (art. 24), samorządzie województwa (art. 26) osoba wybrana na radnego a zatrudniona na podstawie stosunku pracy w urzędzie gminy, w której zyskała mandat, lub pełniąca funkcję kierownika w jednostce organizacyjnej tej gminy ma obowiązek złożyć wniosek o urlop bezpłatny w ciągu 7 dni od dnia ogłoszenia wyborów. (tak Prawo pracy, Komentarz -aut. Maria Teresa Romer, Warszawa 2005 r. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis - wydanie II).
Udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego z inicjatywy zakładu pracy i bez pisemnego wniosku pracownika o udzielenie takiego urlopu - jest w świetle prawa bezskuteczne (tak wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 15 października 1996 r. III AUa 34/96, OSA z 1997 r. nr 10, poz 35). Tak, więc pracodawca nie może samowolnie skierować pracownika na urlop bezpłatny. W przypadku gdyby pracodawca zmusił pracownika do skorzystania z takiego urlopu, pracownikowi przysługuje wynagrodzenie przestojowe.
Zaznaczyć należy, iż przepisy nie przewidują terminu wykorzystania urlopu bezpłatnego, ani długości jego trwania. Kwestie te nie zależą od stażu pracy, zaś są one zależne jedynie od zamiaru pracownika, a po drugie od zgody wyrażonej przez pracodawcę.
Udzielając urlopu bezpłatnego pracodawca może zastrzec możliwość odwołania pracownika z tego urlopu. Aby odwołanie było skuteczne muszą wystąpić następujące przesłanki:
urlop bezpłatny musi zostać udzielony na okres przekraczający 3 miesiące, zaś odwołanie może nastąpić przed upływem 3 miesiąca urlopu, w decyzji o udzieleniu urlopu pracodawca musi zawrzeć klauzulę o możliwości odwołania z urlopu, (jeśli pracownik odmawia zgody na umieszczenie w/w klauzuli pracodawca może odmówić udzielenia urlopu), muszą wystąpić ważne przyczyny uzasadniające odwołanie pracownika z urlopu.
Brak klauzuli o możliwości odwołania z urlopu powoduje, że pracodawca może odwołać pracownika z urlopu bezpłatnego tylko za jego zgodą.
Pracownikowi przebywającemu na urlopie bezpłatnym nie można wypowiedzieć umowy o pracę (art. 41 kodeksu pracy). Zasady tej nie stosuje się jednak w razie ogłoszenia lub likwidacji pracodawcy, o ile urlop bezpłatny trwa co najmniej 3 miesiące. Odnosi się to zarówno do zwolnień grupowych, jak i indywidualnych, przeprowadzanych na podstawie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844).
Umowa z pracownikiem przebywającym na urlopie bezpłatnym może zostać jednak rozwiązana za porozumieniem stron lub w trybie dyscyplinarnym. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1983 r. (I PRN 108/83) zakład pracy może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika także w czasie jego urlopu albo innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy.
W trakcie urlopu bezpłatnego nie można na podstawie art. 42 kodeksu pracy wypowiedzieć pracownikowi warunków pracy i płacy. Takie wypowiedzenie jest natomiast możliwe w oparciu o art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Warto zauważyć, iż okres urlopu bezpłatnego nie jest zaliczany do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze np. okresu, od którego zależy prawo do urlopu wypoczynkowego, nagrody jubileuszowej, odprawy emerytalnej. Na podstawie art. 1552 § 1 kodeksu pracy w zw. z art. 1551 § 1 pkt 2 urlop pracownika, który przebywał na urlopie bezpłatnym ulega proporcjonalnemu obniżeniu do czasu (miesięcy) urlopu bezpłatnego. Jeśli urlop bezpłatny trwa krócej niż 30 dni nie powoduje obniżenia wymiaru urlopu wypoczynkowego. Należy jednak zaznaczyć, że okresy urlopu bezpłatnego krótsze niż 30 dni (miesiąc) ulegają sumowaniu. Urlop wypoczynkowy ulega proporcjonalnemu obniżeniu dopiero po powrocie pracownika z urlopu bezpłatnego - a więc przed rozpoczęciem urlopu bezpłatnego pracownik może wykorzystać cały przysługujący mu urlop wypoczynkowy. Jeśli pracownik przebywał na urlopie bezpłatnym w dniu 1 stycznia, który trwał, co najmniej jeden miesiąc, i w trakcie tego urlopu dochodzi do rozwiązania umowy o pracę, pracownikowi nie przysługuje urlop wypoczynkowy, za ten rok kalendarzowy, w którym pracownik był na urlopie bezpłatnym. Nie ma zatem prawa także do ekwiwalentu (tak uchwała Sądu Najwyższego z 25 września 1980 r., PZP 2/80, OSNC z 1981 r. Nr 4, poz. 46).
W przypadku, gdy urlop bezpłatny jest udzielony pracownikowi w celu podjęcia zatrudnienia u innego pracodawcy, a między pracodawcami istnieje stosowne porozumienie w tej sprawie, okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Autor: Tomasz Zwolak | redaktor PrawoPracy.org
