Odjechani.com.pl

Gdy pada jakieś zwierzę lądowe, jego ciało zwykle znika – zjedzone przez padlinożerców, rozłożone przez bakterie lub zniszczone przez czynniki pogodowe. Skamieniałości stanowią wyjątki od tej reguły. Są to pozostałości dawno zmarłych organizmów, które uniknęły zniszczenia dzięki temu, że zostały pokryte przez osady. Szczątki organizmów zmieniają się w skamieniałości, kiedy pokrywające je osady twardnieją, tworząc ciężkie warstwy skalne. Z czasem niektóre z tych warstw ulegają wyniesieniom, a erozja odkrywa zawarte w nich skamieniałości. Prawdopodobnie nie więcej niż jeden na milion padłych dinozaurów uległ fosylizacji, a tylko nieliczne z nich zostały odsłonięte. Naszym głównym źródłem informacji o życiu dinozaurów są ich skamieniałe kości i zęby. Ale takich informacji dostarczają również inne skamieniałości, takie jak odciski stóp, odchody, jaja i pozostałości wymarłych roślin.


Często fosylizacja zachodziła wówczas, gdy śmierć zwierzęcia następowała w wodzie lub w pobliżu wody czy też na bagnach. Miękkie części ciała ulegały rozkładowi, natomiast twarde – kości i zęby – pozostawały. U dinozaurów, których ciała ulegały wyschnięciu i zmumifikowaniu, niekiedy zachowywała się skóra. W przyszłości skamieniałościami stawały się zwykle kości i te części, które zostały szybko pokryte mułem lub piaskiem naniesionym przez płynącą wodę lub wiatr. Ten proces nie dopuszcza tlenu niezbędnego bakteriom powodującym rozkład, ale nie przeszkadza wnikaniu do porów i większych jam kości wody nasyconej minerałami, która wypełnia je kalcytem, siarczkiem żelaza, krzemionką, a nawet opałem. Proces ten, zwany mineralizacją, powodował zwiększenie ciężaru i twardości kości. Nacisk osadów gromadzących się stopniowo nad zmineralizowanymi kośćmi powodował często ich deformację.


Kompakcja pod wpływem ciężaru i spajanie naturalnym cementem osadów powodowały ich twardnienie, a początkowo luźne cząstki osadu stopniowo stawały się warstwami skał osadowych. Przez wiele milinów lat tysiące metrów skał osadowych nawarstwiały się na obniżających się równinach i przybrzeżnych terenach morskiego dna. Pod ciężarem tych skał delikatniejsze kości dinozaurów łamały się, ale zęby i mocniejsze kości zachowały się. W ten sposób niegdyś żyjące na powierzchni Ziemi dinozaury zostały uwięzione głęboko w skorupie ziemskiej. Ale nie na zawsze. Olbrzymie płyty tektoniczne, które tworzą skorupę ziemską, poruszają się powoli w płaszczu Ziemi dzięki prądom konwekcyjnym. Tam, gdzie napierały na siebie takie dwie płyty lub jedna nasuwała się na drugą, warstwy skalne wraz z zawartymi w nich skamieniałościami fałdowały się, tworząc łańcuchy górskie. Góry te, atakowane przez deszcz, mróz, słońce i wiatr, powoli kruszyły się, odsłaniając zawarte w nich skamieniałości.


Nie wszystkie sfosylizowane kości dinozaurów są ciężkie i zmineralizowane. Na przykład w zamrożonych skałach Alaski zachowały się kości, które ściemniały, ale pozostały lekkie i chemicznie nie zmienione od śmierci zwierzęcia. Krańcowo odmienny typ skamieniałości powstawał wówczas, gdy silnie zakwaszane wody gruntowe krążące w porowatych piaskowcach całkowicie rozkładały kości, pozostawiając jedynie odtwarzające ich kształt jamy, czyli odlewy zewnętrzne. Czasami takie jamy wtórnie wypełniał materiał mineralny, tworząc odlewy wewnętrzne o kształcie nie istniejących już kości. Całkowite zastąpienie substancji kostnej mineralną nosi nazwę petryfikacji.


Ten rodzaj skamieniałości, zwany ichnoskamieniałościami, obejmuje różne typy śladów aktywności wymarłych zwierząt. Ichnitami nazywali paleontolodzy odciski stóp zostawione w miękkim mule, który następnie zmienił się w skałę. Wyraźne skamieniałe odciski stóp stanowią często podstawę do nadawania nazw rodzajom (są to tzw. ichnorodzaje). Skamieniałości w postaci odcisków mogą informować o rozmiarach, ciężarze oraz postawie dinozaura i pozwalają określić, czy zostawił je teropod, zauropod, ornitopod, ceratops, czy ankylozaur. Tworzące trop odciski stóp mogą powiedzieć o prędkości, z jaką poruszało się zwierzę (im dłuższy jest odstęp między odciskami, tym większa była prędkość), zaś liczne biegnące równolegle tropy mogą wskazywać na stadny sposób życia. Stanowiska z milionami odcisków stóp wskazują, którędy w późnej jurze wędrowały stada zauropodów żyjących na zachodzie Ameryki Północnej. Skamieniałościami informującymi, czym żywiły się dinozaury, są nadgryzione liście i koprolity (skamieniałe odchody), w których niekiedy zachowały się ślady pokarmu. Informacji o zwyczajach lęgowych dostarczają skamieniałe okruchy skorup jaj, całe jaja, niekiedy z zarodkami, pełne zniszczenia, gniazda i młode. Dowodem doznanych za życia okaleczeń są kości porysowane zębami drapieżników lub złamane wskutek upadku (niekiedy następnie zrośnięte). Nieprawidłowo zgrubiałe lub zrośnięte kości świadczą o schorzeniach. Skamieniałe drewno, liście oraz stare koryta rzek i jezior dają wyobrażenie o środowisku, w jakim żyły dinozaury.